Жаңа ақпараттық технологияларды құқықтық реттеу: Қазақстандағы заманауи үрдістер және перспективалар
Қазіргі заманғы ақпараттық технологиялар әлемдік құқықтық жүйеге жаңа сын-қатерлер мен мүмкіндіктер әкелуде. Цифрлық трансформацияның қарқыны құқықтық реттеудің жаңа тәсілдерін талап етеді. Осы орайда, Қазақстандағы құқықтық ғылымның басты міндеттерінің бірі – жаңа ақпараттық технологияларды тиімді және теңгерімді реттеу механизмдерін әзірлеу.
Ақпараттық технологиялардың жедел дамуы құқықтық жүйелердің жаңа жағдайларға бейімделуін қажет етеді. Цифрлық экономиканың, жасанды интеллекттің, блокчейн мен деректерді қорғау мәселелерінің құқықтық негіздерін қалыптастыру мемлекеттер үшін өзекті міндетке айналуда.
Қазақстанда цифрландыруды құқықтық реттеу 2017 жылы қабылданған «Цифрлық Қазақстан» мемлекеттік бағдарламасынан бастау алады. Бұл бағдарлама аясында электронды үкімет, электронды сауда және дербес деректерді қорғау мәселелері ерекше назарға алынды.
Қазақстандағы құқықтық реттеудің ерекшеліктері
- Цифрлық құқықтық актілердің дамуы. Қазақстанда жаңа ақпараттық технологияларды құқықтық реттеудің маңызды бағыттарының бірі – электронды құжат айналымы мен цифрлық келісімшарттар институттарын жетілдіру. 2021 жылы «Цифрлық активтер туралы» заң жобасы ұсынылып, цифрлық қаржы активтерін заңдастыру мәселелері қарастырылды.
- Жасанды интеллект және құқық . Жасанды интеллекттің құқықтық мәртебесі мен жауапкершілігіне қатысты сұрақтар Қазақстанда да өзекті болып отыр. Жасанды интеллект жүйелерінің шешімдер қабылдау процесіндегі заңдылығын қамтамасыз ету мақсатында тиісті нормативтік базаны әзірлеу қажеттілігі туындап отыр.
- Киберқауіпсіздік және дербес деректерді қорғау. Ақпараттық қауіпсіздік мәселесі – кез келген мемлекеттің цифрлық стратегиясының маңызды бөлігі. Қазақстанда 2013 жылы қабылданған «Дербес деректер және оларды қорғау туралы» заң қазіргі таңда халықаралық талаптарға сәйкестендірілуде. Сонымен қатар, Қазақстан ЕАЭО, ТМД және ЕО елдерімен бірлескен киберқауіпсіздік стандарттарын енгізуді қарастыруда.
- Блокчейн технологиясы және құқық. Қазақстан блокчейн технологиясын мемлекеттік басқару жүйесіне енгізуді қарастырып отыр. 2023 жылы Astana Hub IT-стартаптар халықаралық технопаркінде блокчейн технологияларын заңнамалық тұрғыдан қолдау бастамалары көтерілді.
Кафедраның ғылыми үлесі
Қазіргі таңда әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-дың құқық факультеті, соның ішінде Мемлекет және құқық, конституциялық және әкімшілік құқық теориясы мен тарихы кафедрасы Қазақстандағы құқықтық реформаларға белсенді атсалысуда. Кафедра ғалымдары жаңа ақпараттық технологияларды құқықтық реттеу мәселелері бойынша зерттеулер жүргізіп, ұсыныстар әзірлеуде. Осы бағытта профессорлық-оқытушылық құрам цифрлық заңнаманы жетілдіру бойынша халықаралық тәжірибені талдап, оны Қазақстанның құқықтық жүйесіне бейімдеуге атсалысуда.
Жаңа ақпараттық технологияларды құқықтық реттеу – қазіргі заманның басты міндеттерінің бірі. Қазақстанда бұл салада заңнамалық реформалар қарқынды жүргізілуде. Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-дың заң ғылымындағы көшбасшылық рөлі жаңа технологияларды құқықтық тұрғыдан реттеуге арналған ғылыми зерттеулер арқылы айқындалады. Болашақта Қазақстанда цифрлық құқық саласын дамыту үшін халықаралық ынтымақтастықты күшейту, заңнамалық базаны жетілдіру және ғылыми зерттеулерді тереңдету қажет.
А. Ибраева,
әл-Фараби атындағы ҚазҰУ
Заң факультетінің
Мемлекет және құқық, конституциялық және әкімшілік
құқық теориясы мен тарихы
кафедрасының профессоры,
заң ғылымдарының докторы,
А. Қобландина,
әл-Фараби атындағы ҚазҰУ
Заң факультетінің 2-курс магистранты
Фото: UGC
